حجامت در طب اسلامی

حجامت در طب اسلامی

اگر نفوس بشر به وسیله طبیب و روش‌های درمان با دادن دارو و عمل پاک گردد در حقیقت این پروردگار مهربان است که بیماری و علاج آن را خود عطا می‌فرماید و طبیب با ایمان یا پزشک مسلمان باید از انواع راه‌های مکتب‌ اسلام به عنوان دین سلامت و جامع کرامت برای مداوا بهره‌گیرد.

از اولیّن و مهمترین روش‌های تجویز شدة مکتب ما حجامت است که به عنوان « عملی مقدس» از آن یاد شده است. زیرا این طریق از حیث گستردگی، زمان، منابع قدیم و جدید قابل پژوهش و تجربه و مواضع آن بسیار عجیب و در عین حال مفید به نظر می‌رسد.

حجامت روشی زیبا، لطیف و روحانی است که هر فردی با هر تکرار لذّت و حکمتش را بیشتر درک می‌نماید و اثرات این آهنگ سلامت، آنچنان موسیقی دلنوازی را می‌نوازد که همه ملائک با آن به پیامبر و ال او صلوات و سلام می‌دهند و تا نوبت دیگر درود می‌فرستند. بهمین دلیل از عادات نکو آن را شمرده‌اند.

هر کس که در آن قدم نهد به خوان احسان پروردگار مهربان آمده است و از فیض« عیدش» برخوردار می‌گردد در آن روز سموم را می‌زداید و با خون پاکش آمادة پذیرش جمال حقّ می‌شود.

در وصف این فریضه پیامبر اکرم آنچنان زیبا سخن رانده است که در کنار عسل درمان با آن را شیرین نموده است و بدون حجامت گویی خلاء جسمی و روحی آشکاری پدید آمده است.[2] امیرالمؤمنین علی‌(علیه السلام) به سند صحیح بهره‌گیری از آن را برای بهبود بدن و تقویت نتیجه‌گیری فکری مطلوب و مؤثّر دانسته است. بر اساس کیفیت خلقت انسان و مبانی محکم سنّت رسول گرامی اسلام مغز متفکّر جهان شیعه ابی‌عبدالله جعفر محمد بن الصادق (علیه‌السلام) کیفیّت، نامگذاری، اجرای حجامت را به دقّت در کنار سایر روش‌های درمانی بیان نموده است.

بررسی مطالب این امام هم از نظر احکام و هم از نظر اخلاق و علوم دیگر پرده‌های حجاب را می‌درد و ما را در محضر درس وحی پروردگار به گونه‌ای حاضر می‌کند که اگر این روش درمانی را درک ننمائیم یکی از بهترین راه‌ها را از دست داده‌ایم.[3]

باید توجه داشت که امام صادق(علیه‌السلام) علاوه بر عصمت در تقسیم بندی علوم و تخصص در میان هزاران شاگرد مجرب نهضت بزرگی را رهبری نموده است که همه جهان به ایشان مدیون است. گرچه هم اکنون از طریق اطلاعات رایانه‌ای حتی تمام وسایل به کارگیری حجامت، روش‌ اجرا، مواضع گوناگون بادکش و حجامت و موارد درمان شده توسط پزشکان خارجی را می‌توان یافت.[4]  امّا بهتر است خود را شاگرد آن هدیه آفرینش بدانیم که می‌فرمایند؛

بهترین درمان‌‌ها و در کنار روش‌های درمانی استفاده از مواد استنشاقی و حمّام و تنقیه و روش‌های بهداشتی مسواک و خلال و داروی نظافت که از انبیاء است حجامت است، حتی نگاه کردن به خون آن بیماری‌های چشم‌ را تا نوبت بعدی پیشگیری می‌نماید.

و به ابی‌بصیرمی گوید در چه روزهائی با چه قصدی حجامت کند و نزدیکان خویش را چگونه به آداب قبل و بعد از عمل آشنا نماید.

محل حجامت (سر) را دقیقاً تعیین ‌می‌کند.

سوألات و اختلاف نظرها را در مورد حجامت جواب می‌گوید و نحوه برخورد صحیح را تعیین می‌فرماید.

پس از ده‌ها روایت، سایر معصومین گرانمایه بر این «سنّت» بیاناتی افزوده‌اند، مخصوصاً طبیب            آل محمد ابی‌الحسن الرضا(علیه‌السلام) مطالب مبسوطی را در طب و بهداشت به مقتضای کشور پهناور ایران و مهد تمدن آن زمان در حقیقت برای ما توضیح داده‌اند که در آن جایگاه حجامت را در ماه‌های مختلف بعد از آن که علت بیماری و حالاتی مانند فرح و حزن را باز گفته اند ، مطرح می‌نماید.

سپس از تدابیر ایّام و مزاج هر کدام و اثر پذیری آن بر جسم با دقّت مطالب را توضیح‌ می‌دهد و زمان حجامت را به نسبت سنّ ( فرد 30 ساله تقریباً ماهی یکبار) و ترجیح آن را بیان می‌دارد. بافت شناسی و تشریح آن را با یک جمله خلاصه و چند پاراگراف ساده مشخص می‌کند. مکانیسم و درمان با حجامت را چنین می‌فرماید:

حجامت خون را از میان گوشت توسّط عروق کوچک ( مجاری لنفاوی و کاپیلر‌ها) بیرون می‌کشد بدون آنکه بر بدن ضعف عارض شود برخلاف فصد (خون دادن مستقیم از طریق رگ).

حجامت از گودی پس سر(جهت اطفال) سنگینی سر را فرو می‌نشاند و حجامت وسط سر( یک وجب از نوک بینی برای هر فرد) بیماری‌های صورت و چشم‌ها و دندان‌ها را علاج می‌نماید، حجامت زیر چانه فساد لثه و همه ناراحتی‌‌های دهان را بهبود می‌بخشد، حجامت بین دو کتف برای غلبه حرارت و التهاب و امتلاء( سنگینی معده و یا گاستریت و کولیت و ایلئیت) مفید است.

حجامت از ساق‌های پا برای درمان بیماری‌های مزمن کلیه و مثانه و رحم و کمبود عادت ماهانه و جوش‌ها به کار می‌رود گرچه ممکن است با ضعف همراه باشد،(با تقویت همراه گردد): سپس به تکنیک حجامت دقیقاً می‌پردازد. حجامت کننده چهار زانو بنشیند و دعای حجامت را بخواند. مطلب دیگر نحوه بادکش در هر مرحله‌است که باید به تدریج اضافه گردد (حداقل تا سه مرتبه)، سپس از آن به لزوم عمل ماساژ قبل از حجامت با روغن اشاره می‌نماید،( در فصد نیز از روغن زیتون و نمک جوشیده که سپس سرد می‌شود) و زمانی تیغ‌زده می‌شود که موضع کاملاً سرخ گردد، و تیغ را به نرمی در پوست نرم می‌نشانند.پس از خروج خون لازم است تا دوازده ساعت نزدیکی انجام نگردد.

روزی که حجامت می‌کنند باید هوا صاف باشد و باد شدیدی نوزد و خون بیاید تا روشن گردد.

و در آن روز انسان حمام نرود که سبب عارضه می‌گردد و تا یک ساعت هم آب گرم به سر و بدن نریزد ، که اگر چنین کند به تب دائم مبتلا می‌شود.

 سپس در موضع حجامت پارچه‌ نرمی از ابریشم بگذارد و از تریاق اکبر[5] به اندازه یک نخود میل کند و از سکنجبین عنصلی( پیاز عنصلی به جای نعناع) بنوشد، یا از شراب معتدل (آب انار ملس) یا مرکبات، آب میوه‌جات شاد کننده و نشاط آور قلب استفاده کند، و اگر نبود هر آب میوه یا آب صاف می‌نوشد. اگر از سکنجبین در زمستان استفاده نماید از لرزش و برص و بهق  (لک و پیس) و جذام به اذن پروردگار جلوگیری می‌گردد. مکیدن انار ملس نفس را قوی می‌کند و خون را جلا می‌دهد(غلظت را کاهش می‌دهد).خوردن غذای شور تا سه ساعت خطر جرب(خارش شدید)را دارد.

در زمستان بعد از حجامت غذائی مانند زنجبیل، دارچین، میخک، زعفران، سنبل‌الطیب، کاسنی، مصطکی که به روشی با استفاده از چشمه‌های شرقیه یا آب باران بعد از جوشانیدن تقریباً 5 کیلو مویز هسته گرفته بعد از ثلثان در نوبت اول سپس نگهداری    (شب تا صبح در تابستان و 3 شب در زمستان) و جوشاندن با تقریباً نیم کیلو عسل مصفا در نوبت دوّم و قرار دادن ادویه‌جات به نسبت مساوی( بجز زنجبیل و زعفران دو برابر) تقریباً 75/1 گرم و صبر کردن تا 3 ماه برای قوام گرفتن استفاده می‌گردد.

از دیگر دستورات ماساژ با روغن خیری است (شب بو) و کمی مشک و گلاب زدن به سر است.

اگر حجامت در تابستان انجام گیرد خوراک شوربا، حلیم(با انگور یا کشمش) و غذاهای خالص صاف کنندة خون مناسب است و پس از حجامت از عطر بنفشه و گلاب و کافور استفاده گرددو از حرکت زیاد و خشم و هیجانات عصبی باید پرهیز کرد.

نتیجه:

حجامت از دو جهت قرآن و سنت که به مدرک متواتر از طریق همة علمای شیعه و عامه حجت محسوب می‌شود روشی محرز است و در اصل آن شکی نیست.

اولین دلیل آن پیرو آیة مبارک سورة اسرا می‌باشد که حدیث معراج در صعود پیامبر اکرم به آسمان هفتم را یاد آور می‌گردد.(تفسیر المیزان، ذیل آیه 1ـ سوره اسری)

این دلیل از حیث سند معتبر و از حیث مفهوم متعالی است. زیرا هدیه‌ای بیان شده از طریق همة فرشتگان برای امّت اسلامی است.

در احادیث دیگر نیز که از پیامبر، سایر امامان به خصوص حضرت باقر و صادق و امام رضا‌(علیه‌السلام) به عنوان اوّلین روش درمان حجامت طرح گشته است.

در این پیام‌ها انواع بیماری‌ها، زمان، موضع و اصول آن توضیح داده شده است، و از همه معصومین به گونه‌ای تا امام عسکری[6] (علیه‌السلام) دربارة این سنّت تأکیدات فراوان به عمل آمده است. بنابر این جمهوری اسلامی ایران را نمی‌توان از این ضرورت مبّرا دانست.

به همین دلیل فقهای ما نیز فتوا بر فواید و کاربرد آن داده‌‌اند.