مکانیسم علمی حجامت

1ـ خونگیری و دفع فضولات خون از طریق حجامت:

بر اساس این فرضیه تأثیر حجامت شبیه خونگیری وریدی است با این تفاوت که خون حجامت خون مویرگی است و به همراه آن مایع لنف نیز خارج می‌شود و با تخلیه مقداری خون، باعث اصلاح غلظت آن و تخلیه مواد زائد می‌شویم و روشن است تغییرات غلظت آن که در حالات مختلف فیزیولوژیک (مثل حاملگی) و پاتولوژیک (مثل پلی سیتمی و لوسمی) روی می‌دهد تأثیر زیادی بر مقاومت محیطی در برابر جریان خون و در نتیجه خون رسانی بافتی دارد.

2ـ  تقویت سیستم ایمنی:

مواضع حجامت ارتباط بسیار نزدیک با محل تجمع سیستم لنفوئید و غدد لنفاوی دارد. در ناحیه بین دو کتف که منطقه حجامت عام است، از دو طرف غدد لنفاوی آگزیلاری[9](زیر بغلی) و از بالا غدد گردنی و نزدیکتر از این دو، غدد زنجیره‌ای و وسیع مدیاستن و مجرای توراسیک[10] (قنات صدری) قرار دارد.

در صورت نفوذ میکروب و هر گونه آنتی‌ژن، سلولهای ایمنی بصورت بسیار قوی و شدید با عامل مهاجم به نبرد پرداخته، آن را مغلوب می‌کنند.

در ناحیه کمر غدد لنفاوی اینگوینال[11] و نیز غدد لنفاوی پاراورتبرال[12] وجود دارد که لشگرگاههای دفاعی بیماریهای آمیزشی و اندام تحتانی و بدخیمی‌های ناحیه ژنیتال(تناسلی) اند.

محل حجامت سر، ارتباط نزدیکی با لنف نودهای گردنی دارد.

هر بار حجامت باعث ترشح فاکتورهای التهابی و فعال کننده سلول‌های ایمنی در خون می‌شود که در نتیجه تکرار این عمل با یک برنامه منظم می‌تواند بدن انسان را در برابر بیماری‌های مختلف مصون نگه‌دارد.

همچنین می‌توان امیدوار بود که حجامت وسیلة مناسبی برای درمان بیماری‌های عفونی، سرطان و نیز بیماری اتوایمیون که طب رایج غربی در مقابل آنها درمانده است ، باشد. زیرا سلولهای سرطانی و ژنهای پروتوانکوژن دائماً در بدن ما فعّال می‌شوند و به وسیله سیستم ایمنی آنها مهار می‌شوند و یکی از علل ابتلای به سرطان در افراد مسن ضعف سیستم ایمنی می‌باشد.

3ـ  تنظیم آهن خون

افزایش آهن خون نقشی حساس و محوری در بروز سکته‌های قلبی بازی می‌کند . در پژوهشی که روی 2000 نفر از افراد بین 42 تا 60 ساله انجام گرفته است 51 نفر آنها در این مدت زمان پژوهش دچار سکته قلبی شدند و در همه آنها مقدار آهن خون بیش از حد متعارف و معمول گزارش شده است و فشار خون و کلسترول بالا از عوامل درجه دوم به حساب می‌روند.

وجود آهن اضافی باعث شتاب گرفتن ایجاد پلاکها و مسدود شدن شریانها و بوجود آمدن سلولهای هموسیدرین در قلب( سلولهای نارسایی قلبی) می‌شود و این آهن اضافی یک سری فعل و انفعالات زنجیره‌ای مهلک و مرگبار را راه‌اندازی می‌کند که هنگام بروز یک حمله قلبی، تعداد بیشماری از سلولهای ماهیچة قلب را به سرعت نابود می‌کند، میزان متعادل آهن خون(فریتین) حدود mg/Lit 200 می‌باشد خوردن مواد گوشتی بیش از حد باعث بالا رفتن مقدار آن در سرم خون می‌شود.

بر اساس این گزارش علت اینکه سکته قلبی در زنان قبل از یائسگی کم بوده و بعد از یائسگی به سرعت نمودار می‌شود این است که خانمها در طی عادت ماهیانه(Period) بطور مرتب از بدن خود، خون دفع می‌کنند و بدین طریق مقداری از آهن خون آنها کاسته می‌شود.

بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که داشتن یک برنامه منظم حجامت در طول زندگی می‌تواند با کاهش میزان آهن سرم از سکته‌های قلبی، مغزی و حوادث عروقی مثل ترومبوز پیشگیری کند.

4ـ  تقویت سیستم ضد انعقادی

هنگامی که جدار اندوتلیوم عروق آسیب می‌بیند سیستم انعقادی فعال شده و با ایجاد لخته جلوی خونریزی را می‌گیرد اما همین لخته می‌تواند عامل یک ترومبوز و در نهایت انفارکتوس شود، لذا در بدن انسان یک سیستم فیبرینولیتیک وجود دارد که به راحتی لخته ایجاد شده در عروق را از بین می‌برد.

عامل اصلی این سیستم آنزیم پوتئولیتیک قوی بنام پلاسمینوژن است که در حالت طبیعی غیر فعال است. بنابراین اگر هر چندگاهی به وسیله حجامت، سیستمهای هومئوستاز خون را در تعادل مثبتی برای برتری مواد ضد انعقادی نگهداریم می‌توانیم از بروز آترواسکلروتیک آمبولی، ترومبوز و سایر بیماری‌هایی که عامل آنها انسداد عروق است پیشگیری کنیم.

5 ـ  مشروط نمودن گلبولهای قرمز:

صدمات مکانیکی به 3 طریق می‌توانند باعث همولیز سلولهای قرمز پیر و فرسوده شوند:

هنگامی که گلبولهای قرمز در عروق کوچک از روی سطوح برجسته استخوانی عبور می‌کنند در معرض فشار خارجی ناشی از فعالیتهای فیزیکی قرار می‌گیرند.

هنگامی که گلبول قرمز از میان یک گرادیان فشار ایجاد شده مانند دریچه مصنوعی می‌گذرند ممکن است تخریب شوند.

وقتی که فیبرین در گردش خون میکرو واسکولار رسوب کند، سبب فشار فیزیکی بر گلبولهای

قرمز و پاره شدن آنها(Shear Stress) می‌شود. در حجامت فشاری که لبة لیوان در اثر بادکش بر پشت وارد می‌کند باعث ایجاد کانال تنگی برای عبور گلبولهای قرمز می‌شود (مکانیسم اول) از طرفی با توجه به اختلاف فشاری که در اثر خلاء داخل لیوان ایجاد می‌شود‌گلبولها را با Shear Stress حاصل از برخورد رگ در تنگنا قرار داده و تخریب می‌کند(مکانیسم دوم) این دو فرایند باعث تصفیه خون از گلبولهای فرسوده و پیر می‌شود.

اگر این عمل صورت نگیرد ممکن است گلبولهای فوق در میکروواسکولارهای اعضاء دیگر با فیبرین رسوبی متلاشی شوند و باعث انسداد عروقی در ارگانهای مختلف نظیر قلب، مغز و … و در نتیجه محرومیت از تغذیه صحیح و اکسیژناسیون در این اعضاء شوند.

6ـ  ایجاد پر خونی در بافتهای آسیب دیده:

بادکش حجامت باعث ایجاد پر خونی و افزایش جریان خون در بافتهای مواضع حجامت می‌شود و بدیهی است که پر خونی و احتقان تبعات مثبتی برای عضو آسیب دیده خواهد داشت چرا که یکی از فاکتورهای مهم در التیام زخم، تغذیه و اکسیژناسیون صحیح بافت مربوطه است و بنابراین هرچه به عضو آسیب دیده خون بیشتری برسد، سرعت ترمیم آن بیشتر می‌شود.

این فرضیه توجیه کنندة اثر درمانی حجامت بر درد‌های استخوانی ناشی از آرتروز و استئوپروز و … می‌باشد.

رابطه حافظه و تغذیه از دیدگاه طب سنتی

احتمالا با دانش‌آموزان باهوش و زرنگی که به هنگام امتحانات دچار فراموشی شده و هرچه را که خوانده‌اند از یاد می‌برند، برخورد کرده‌اید. شیوه‌های گوناگونی برای تقویت حافظه وجود دارد. کارشناسان تغذیه نیز رژیم‌های غذایی مختلفی را برای تقویت حافظه پیشنهاد می‌کنند.
طب سنتی ایران نیز با نگاهی عمیق به این موضوع پرداخته و ثابت کرده است که رابطه مستقیمی بین نوع تغذیه و حافظه آدمی وجود دارد. روانشناسان و پزشکان آلوپاتیک استرس را عامل اصلی این عارضه عنوان می‌کنند، در حالی که درمان استرس به تنهایی به بهبود شرایط کمک نمی‌کند.
پیشینیان می‌پنداشتند که مواد غذایی در اثر ترشحات دهان، معده، روده‌ها، کبد و لوزالمعده دچار تغییرات و استحالاتی شده و سرانجام به صورت کشکاب در‌می‌آید. کشکاب از راه روده‌ها ومعده جذب و به وسیله عروق به کبد می‌رود. کبد در اثر اعمال طبیعی خود آن را پخته و یا تغییراتی به ۴ شکل متفاوت در می‌آورد.
بدن انسان از ۴ خلط تشکیل شده که هر یک به نوبه خود وظایفی در بدن دارند که به شرح زیر است:
▪ گونه اول که مانند گل کدر، تار و سنگین است سودا نامیده می‌شود. سودا طبعی سرد و خشک دارد. افزایش سودا در بدن لاغری، تیرگی رنگ پوست (متمایل به سیاهی)، غلظت خون، سوزش معده، اشتهای کاذب و فزونی فکر و خیال را به همراه دارد. و رویاهای شخص در خواب توام با وحشت و تاریکی است.
▪ بلغم، ماده لزج سفید رنگی است که نسبتا سبک‌تر بوده و روی سودا قرار می‌گیرد. افزایش بلغم موجب سپیدی، نرمی و سستی پوست، ضعف گوارش، آروغ ترش، خواب بسیار، کندی حواس، ریزش لعاب دهان و آب بینی رقیق و غیر سوزان می‌شود. شخص در خواب و رویا باران، برف و آب می‌بیند. قدما طبیعت چنین فردی را سرد و تر می‌نامیدند.
▪ خلط سوم ماده قرمز رنگی است که خون نامیده می‌شود. خون بدون هیچ‌ تغییری و بلاواسطه صرف تغذیه بدن می‌شود. چنانچه اندازه این خلط در بدن بیش از حد طبیعی باشد؛ رنگ بدن به سرخی گراییده و شخص احساس می‌کند زبانش سنگین‌تر شده است. سستی و کاهلی اعضا، دهان‌دره و خمیازه، کندی حواس، بروز برخی جوش‌ها در بدن، گاهی خون‌ریزی لثه‌ها و بینی از عوارض افزایش خلط خون در بدن است. در این حالت رویاهای شخص سرخ و خونین است و طبیعت بیمار گرم و تر.
▪ خلط چهارم ماده زردرنگی است که از دیگر خلط‌ها سبکتر بوده و صفرا نام دارد. اگر صفرا از حد خود تجاوز کند رنگ بدن و چشم‌ها به زردی گراییده، بینی خشک و زبان نیز زبر و خشک می‌شود. تشنگی، تهوع، قی، سوزش معده و بی‌میلی به غذا از سایر عوارض افزایش خلط صفرا در بدن است. خواب شخص نیز با مناظری از گرما و آتش توام است. در چنین حالتی طبیعت بیمار گرم و خشک است.

● اثرات بلغم در مغز
همان‌طور که گفته شد قدما معتقد بودند افزایش رطوبت و سردی در مغز باعث سستی و تنبلی دما‎غ، کندی ذهن، تفکر و حواس شده شخص را به فراموشی دچار می‌کند. هر قدر رطوبت و خلط بلغم در سر بیشتر جمع شود، به همان نسبت فراموشی افزایش، تیزهوشی و قوه ادراک کاهش می‌یابد به طوری که شخص کاملا فاقد هرگونه فهم و شعور می‌گردد. در این حالت فراموشی با سنگینی سر و ترشحات بینی همراه است.
به‌علاوه وجود رطوبت در سر موجب سرگیجه، تشنج، سکته، صرع و … می‌گردد. طبیعی است از بین بردن رطوبت، عوارض گفته شده را از بین می‌برد.
خوردن بعضی از غذاها که اصطلاحا سرد و تر نامیده می‌شوند، موجب تولید رطوبت و بلغم در بدن می‌شود. برخی از غذاهای سرد و تر عبارتند از: ماست، خیار، هندوانه، کاهو، آلو، اسفناج، نارنج، پرتقال، برنج، گوشت گاو، گوشت بز، گوشت خروس.
افرادی که طبیعت معتدل دارند با خوردن غذاهای سرد و تر، طبیعتشان به سردی و تری متمایل می‌شود و اگر خوردن غذاهای سرد و تر چند روز ادامه داشته باشد سستی، تنبلی و‌ ضعف قوه تفکر در آن‌ها پدیدار شده، به فراموشی دچار می‌شوند.
گاهی دانش‌آموزان زرنگ، یک روز پس از درس معلم، علی‌رغم آن که به اندازه کافی تمرین کرده و به حافظه خود نیز اطمینان دارند، آموخته‌هایشان را از یاد می‌برند. بررسی‌ها نشان داده، این دانش‌آموزان شب قبل، برنج و ماست مصرف کرده‌اند.
در این حالت ماست و برنج در بدن رطوبت و سردی ایجاد کرده، در کلاس درس به واسطه هیجان عصبی، رطوبت به مغز روی آورده، رابطه مراکز حافظه و تکلم را کند و سپس قطع نموده است. هنگام سکته مغزی نیز همین اتفاق می‌افتد با این تفاوت که در این‌جا رطوبت دور مراکز حافظه و تکلم را گرفته، مانع جریان ارتباطی بین آن‌ها شده ولی خرابی ایجاد نکرده است.
شایسته است اولیای دانش‌آموزان به طبیعت فرزندانشان و تاثیر غذاهای گوناگون در جسم، روحیه و جان آن‌ها توجه داشته باشند. همچنین باید بدانند که غذاهای مختلف اثرات متفاوتی به روی ترشحات غدد درونی و کارکرد آن‌ها دارند.

منابع

1ـ قرآن کریم.

2ـ نهج‌البلاغه.

3ـ بحارالانوار ، ج 62، چاپ اسلامیه.

4ـ وسائل الشیعه.

5ـ طب الرحمه.

6ـ تسهیل المنافع.

7ـ ذخیره خوارزمشاهی.

8ـ قانونچة چغمینی.

9ـ قانون در طب ، شیخ‌الرئیس بوعلی‌سینا، ترجمه، عبدالحسین شرفکندی، انتشارات سروش.

10ـ اولین دانشگاه و آخرین پیامبر.

11ـ اصول جراحی شوارتز، ج(1)

12ـ اصول جراحی سابیتسون، ج(3)

13ـ پاتولوژی رابینز ، ترجمة دکتر عبدی، انتشارات چهر.

14ـ پایان‌نامه دکتر محمد منتظر، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی 1377.

15- اسلام وطب نوین دکتراحمدعلی آقارفیعی.

16ـ منابع دیگر و اینترنت و مجلات پزشکی.